Профессор Абдувалиев Туланбай  Абдувалиұлы

Қазақстан халқы Ассамблеясына 25 жыл

Шымкент қаласының тумасы, профессор, өзбек ұлтының өкілі Абдувалиев Туланбайдың Абдувалиұлының техника ғылымдарына сіңірген еңбегі өлшеусіз. Мәселен, ғалымның баяу балқитын материалдарды зерттеу негізінде ашқан жаңалығы — Байқоңыр ғарыш айлағындағы ұшыру инфрақұрылымына пайдаланылған. Ол кісі туралы және оның еңбектері жөнінде төменде баяндайық.

 Абдувалиев Туланбай  Абдувалиұлы — 1928 жылы 4 мамырда Шымкент қаласында дүниеге келген. 1946 жылы Шымкент қаласындағы № 3 орта мектепті бітірген. 1947 жылы Шымкент құрылыс материалдарының технологиялық институтына түсіп, 1952 жылы «силикаттар технологиясы» мамандығы бойынша бітірді.

1952 жылдан 1956 жылға дейін бағыт бойынша Ашхабад шыны комбинатында жұмыс істеді. Кезекші инженерден машина цехының бастығына дейінгі лауазымдарда жұмыс істеп, ол 1956 жылы отбасы жағдайына байланыты туған жері Шымкент қаласына оралады және 1957 жылдың ақпан айынан бастап Шымкент атындағы химия-фармацевтика зауытына жұмысқа орналасады.

1957 ж. қыркүйек айында Т.Абдувалиевті сол кезде Қазақ химия-технологиялық институты (ҚазХТИ) деп аталатын альма-матерге оқытушы ретінде жұмысқа шақырады.  Ол «силикаттар мен баяу балқитын қосылыстардың физикалық химиясы», «шыны мен ситалдардың химиялық технологиясы», «Арнайы Силикат жүйелері»курстарын оқиды.

ҚазХТИ-да Т. Абдувалиев ғылыми жұмысқа ден қояды. 1968 жылы Мәскеу химия-технологиялық институтының Ғылыми кеңесінде Д.Менделеев техника ғылымдарының кандидаты ғылыми дәрежесін алу үшін диссертациясын қорғайды, ал 1971 жылы КСРО ЖАК шешімімен оған доцент ғылыми атағы беріледі.

Доцент Т.Абдувалиевтің жетекшілігімен силикатты және оксидті жүйелер жағдайының диаграммалары негізінде тау жыныстары мен Өнеркәсіп қалдықтарынан шыны кристалды материалдарды алудың теориялық негіздері әзірленді. Өзінің ғылыми зерттеулерінің нәтижелері бойынша доцент Т.Абдувалиев 1986 ж.Ташкент мемлекеттік техникалық университетінде (ТашГТУ) «Өндірістік және тау жыныстары қалдықтарынан мономинералды шыны кристалды материалдар синтезінің теориялық және технологиялық негіздері» тақырыбында докторлық диссертациясын қорғайды. 1988 ж. КСРО ЖАК доценті Т. А. Абдувалиевке профессор ғылыми атағы берілді.

Профессор Т. А. Абдувалиев көптеген жылдар бойы басқарып келе жатқан Кафедра бұрынғы ғылыми ортада белгілі және беделді ғылыми зерттеу орталығына айналды. Профессордың ғылыми зерттеулерінің нәтижелері құрылыс материалдары өнеркәсібінің көптеген салаларында, соның ішінде КСРО Қорғаныс министрлігінің объектілеріне енгізілді. Атап айтқанда, профессор Т. А. Абдувалиевтің әзірлемелері негізінде алынған баяу балқитын материалдар ҚазХТИ-дің басқа ғалымдарымен бірге «Байқоңыр»ғарыш айлағындағы ұшыру инфрақұрылымын қорғау бөліміне сәтті енгізілді.

Жоғары экономикалық тиімділік және ғылыми зерттеулер нәтижелерінің практикалық қажеттілігі 1991 жылы «Кристалл» шаруашылық есептегі арнайы зертханасын ұйымдастыруға мүмкіндік берді.

Профессор Т. А. Абдувалиев 260-тан астам ғылыми мақалалардың, төрт монография мен оқулықтардың, 16 авторлық куәліктердің авторы және тең авторы болып табылады. Оның жетекшілігімен 6 кандидаттық диссертация қорғалды. 1988 жылдан бастап профессор Т. А. Абдувалиев Алматы НИИстромпроект, Ташкент химия-технологиялық институтында, Оңтүстік Қазақстан техникалық университетінде кандидаттық және докторлық диссертацияларды қорғау бойынша мамандандырылған кеңестердің мүшесі болып табылады.

Профессор Т. А. Абдувалиев «КСРО білім беру саласындағы жұмыстағы үздік жетістіктері үшін», білім беру саласындағы еңбегі үшін, «Ерен еңбегі үшін», «Қазақстан Республикасы Білім беру ісінің үздігі»белгілерімен және медальдарымен марапатталған.